୮୦୦ ବର୍ଷ ତଳର ଭାରତର ସେହି ପୁରୁଣା ଦୁର୍ଗ ଯାହାକୁ କୁହାଯାଏ ‘ ସାପମାନଙ୍କର ଦୁର୍ଗ’

ଆମେ ଆପଣଙ୍କୁ ଏପରି ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଏବଂ ଐତିହାସିକ ଦୁର୍ଗ ବିଷୟରେ କହିବାକୁ ଯାଉଛୁ, ଯାହାକୁ ‘ସାପର ଦୁର୍ଗ’ କୁହାଯାଏ | ଏହି ଦୁର୍ଗ ୮୦୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ପୁରୁଣା | ଏହା ୧୧୭୮ ରୁ ୧୨୦୯ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଶୀଲାହର ଶାସକ ଭୋଜଙ୍କ ଦ୍ବାରା ନିର୍ମିତ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଏହି ଦୁର୍ଗ ସହିତ ‘କାହାଁ ରାଜା ଭୋଜ, କାହାଁ ଗାଙ୍ଗୁ ତେଲି’ ପ୍ରବାଦର ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

ଏହି ଦୁର୍ଗର ନାମ ହେଉଛି ପାନହାଲା ଦୁର୍ଗ, ଯାହା ପାନହଲଗଡ, ପାନଲା ଏବଂ ପହଲା ଇତ୍ୟାଦି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା | ଏହି ଦୁର୍ଗ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର କୋହ୍ଲାପୁର ଜିଲ୍ଲାର ୨୦ କିଲୋମିଟର ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବରେ ଅବସ୍ଥିତ | ପାନହାଲା ଏକ ଛୋଟ ସହର ଏବଂ ପହିଲ ଷ୍ଟେସନ, କିନ୍ତୁ ଏହାର ଇତିହାସ ଶିବାଜୀ ମହାରାଜଙ୍କ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ |

ଯଦିଓ ଏହି ଦୁର୍ଗ ଯାଦବ, ବାହମାନୀ ଏବଂ ଆଦିଲ ଶାହି ପରି ଅନେକ ରାଜବଂଶ ଅଧୀନରେ ରହିଆସିଛି, କିନ୍ତୁ 7373 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଶିବାଜୀ ମହାରାଜ ଏହାର ଅଧିକାର ପାଇଥିଲେ। ଶିବାଜୀ ମହାରାଜ ପାନହାଲା ଦୁର୍ଗରେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ବାସ କରୁଥିବା କୁହାଯାଉଛି। ସେ ଏଠାରେ ୫୦୦ ଦିନରୁ ଅଧିକ ସମୟ ବିତାଇଲେ। ପରେ ଏହି ଦୁର୍ଗ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ଅଧୀନରେ ହେଲା |

ପାନହାଲା ଦୁର୍ଗକୁ ‘ସାପର ଦୁର୍ଗ’ କୁହାଯାଏ କାରଣ ଏହାର ଗଠନଟି ଜିଗଜାଗ୍ ହୋଇଛି ଯଥା ସାପ ଗତି କରୁଥିବା ପରି ଦେଖାଯାଉଛି | ଏହି ଦୁର୍ଗ ନିକଟରେ ଜୁନା ରାଜବାଡାର କୁଲଦେବୀ ତୁଲଜା ଭବାନୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅଛି, ଯେଉଁଠାରେ ଏକ ଗୁପ୍ତ ଟନେଲ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି ଯାହାକି ୨୨ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଥିବା ପାନହାଲା ଦୁର୍ଗରେ ସିଧାସଳଖ ଖୋଲିବ | ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଟନେଲ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଛି।

ଦୁର୍ଗର ତିନି ମହଲା କୋଠା ତଳେ ଏକ ଗୁପ୍ତ ଭାବରେ ନିର୍ମିତ କୂଅ ଅଛି, ଯାହା ଅନ୍ଧାର ବାଭଡି ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା | ବିଶ୍ବସ କରାଯାଏ ଯେ ଏହି ଷ୍ଟେପୱେଲକୁ ମୋଗଲ ଶାସକ ଆଦିଲ ଶାହା ନିର୍ମାଣ କରିଛନ୍ତି। ଏହାର ନିର୍ମାଣର କାରଣ ହେଉଛି ଯେ ଆଦିଲ ଶାହା ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ଯେତେବେଳେ ଶତ୍ରୁମାନେ ଦୁର୍ଗ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ନିକଟସ୍ଥ କୂଅ କିମ୍ବା ପୋଖରୀରେ ପାଣିରେ ବିଷ ମିଶାଇ ପାରନ୍ତି।