କ’ଣ ହୋଇଥାଏ ‘କଭଚ’ ଏବଂ ବାଲେଶ୍ବର ଟ୍ରେନ୍ ଦୁର୍ଘଟଣା ପରେ ଏହାକୁ ନେଇ କାହିଁକି ଆଲୋଚନା ହେଉଛି?

ଓଡିଶାର ବାଲେଶ୍ବରରେ ତିନୋଟି ଟ୍ରେନ୍ ଦୁର୍ଘଟଣାଗ୍ରସ୍ତ ହେବାପରେ ପ୍ରାୟ ୨୯୦ ଜଣ ପ୍ରାଣ ହରାଇଛନ୍ତି ଏବଂ ୧୦୦୦ ରୁ ଅଧିକ ଯାତ୍ରୀ ଆହତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଶନିବାର ରେଳବାଇ ନିଶ୍ଚିତ କରିଛି ଯେ ଟ୍ରେନ୍ ଗୁଡିକରେ କୌଣସି‘ କଭଚ୍ ’ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାପିତ ହୋଇନାହିଁ, ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ପରସ୍ପର ସହିତ ଧକ୍କା ହେବାରୁ ଅଟକାଇପାରିଥାନ୍ତା ।

ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇର ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା (Indian Railway Security System) ଅର୍ଥାତ ଅଟୋମେଟିକ୍ ବ୍ରେକିଂ ସିଷ୍ଟମ୍ କ’ଣ ଏବଂ ଏହା କିପରି ଏହି ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ରୋକିଥାଏ? ରେଳ କବଚ୍ ହେଉଛି ଏକ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ଟ୍ରେନ୍ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା (Automated Train Safety System)। ଯାହାକୁ ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା ଏଡାଇବା ବ୍ୟବସ୍ଥା (Train Collision Avoidance System) ଟିସିଏଏସ (TCAS) କୁହାଯାଏ। ଗତ ୨୦୧୨ ବର୍ଷରେ ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇ ଦ୍ୱାରା ଏହା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା। ଇଞ୍ଜିନ ଏବଂ ରେଳ ଧାରଣାରେ ଲାଗିଥିବା ଏହି ଉପକରଣର ସାହାଯ୍ୟରେ ରେଳଗଡିର ଅତ୍ୟଧିକ ବେଗ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ।

ଏହି କୌଶଳ ମାଧ୍ୟମରେ ଯଦି କୌଣସି ବିପଦ ସନ୍ଦେହ କରାଯାଏ, ତାହେଲେ ଟ୍ରେନ୍ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ଭାବରେ ଅଟକିଯାଏ (Automatic Braking System of Train)। ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇ (Indian Railway) ଦ୍ୱାରା ବିକଶିତ ହୋଇଥିବା ଏହି ଜ୍ଞାନକୌଶଳର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଟ୍ରେନ ଗତି ଯେତେ ଥାଉନା କାହିଁକି, ହେଲେ କବଚ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାରଣରୁ ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା (Train Accident) ହେବ ନାହିଁ। ସେଫ୍ଟି ଇଣ୍ଟ୍ରିଗାଲ ଲେବଲ ୪ ସାର୍ଟିଫାଏଡ୍ (Safety Integral Label 4 Certified) ରେଳ କବଚ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ (Kavach Security System) ରିସର୍ଚ୍ଚ ଡିଜାଇନ ଆଣ୍ଡ ଷ୍ଟାଣ୍ଡାର୍ଡ ଅର୍ଗାନାଇଜେସନ (Research Design and Standards Organisation) ଆରଡିଓସଓ (RDSO) ଦ୍ୱାରା ବିକଶିତ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି।

କବଚ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଇଞ୍ଜିନ ମାଇକ୍ରୋପ୍ରୋସେସର୍, ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ପୋଜିସନ୍ ସିଷ୍ଟମ୍, ରେଲୱେ ସିଗନାଲ୍ ସିଷ୍ଟମ୍ ଏବଂ ରେଡିଓ ଯୋଗାଯୋଗ ମାଧ୍ୟମରେ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ୍ ଟାୱାର ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ରେଳ କବଚ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କାମ କରୁଥିବା ଏକ ଟ୍ରେନ ଦୁଇଟି ଇଞ୍ଜିନ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ଧକ୍କାକୁ ରୋକିଥାଏ। ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଟି ଟ୍ରେନ୍ ସମାନ ରେଳ ଧାରଣାରେ ମୁହାଁମୁହିଁ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ କବଚ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ରୋକିଥାଏ।

କିପରି କାମ କରିଥାଏ କବଚ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା?

ଯଦି ରେଡ ସିଗନାଲ ରହିଥାଏ, ତାହେଲେ ଲୋକ ପାଇଲଟ ଏହାକୁ ଦୁଇ କିଲୋମିଟର ପୂର୍ବରୁ ଇଞ୍ଜିନ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାପିତ ଡିସପ୍ଲେ ସିଷ୍ଟମ ଠାରେ ଦେଖିପାରିବ।
ଏହା ସତ୍ତ୍ୱେ ଯଦି ଲୋକ ପାଇଲଟ ରେଡ ସିଗନାଲ ଦେଖିବା ପରେ ଏହାକୁ ଅଣଦେଖା କରି ଟ୍ରେନ ଗତି ବଢାନ୍ତି ତାହେଲେ କବଚ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଯାଏ।
କବଚ ତୁରନ୍ତ ଲୋକ ପାଇଲଟ ପାଖକୁ ଏକ ଆଲର୍ଟ ମେସେଜ ପଠାଇଥାଏ। ଇଞ୍ଜିନ ମଧ୍ୟରେ ଲାଗି ବ୍ରେକିଂ ସିଷ୍ଟମ ସକ୍ରିୟ କରିଦେଇଥାଏ।
ଯଦିଓ ଡ୍ରାଇଭର ବ୍ରେକ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରେ ନାହିଁ, ତାହେଲେ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ବ୍ରେକ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ। ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଟ୍ରେନ୍ ଏକ ସୁରକ୍ଷିତ ଦୂରତା ମଧ୍ୟରେ ଅଟକିଯାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ଦୁଇଟି ଟ୍ରେନ୍ ମଧ୍ୟରେ ମୁହାଁମୁହିଁ ଧକ୍କା ହୁଏନାହିଁ।
ଯଦି ଦୁଇଟି ଟ୍ରେନ୍ ସମାନ ରେଳ ଧାରଣାରେ ସମାନ ଦିଗରେ ଯାତ୍ରା କରୁଛନ୍ତି ତାହେଲେ କବଚ ଏହି ରେଳଗାଡ଼ିକୁ ଏକ ସୁରକ୍ଷିତ ଦୂରତାରେ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ବ୍ରେକ୍ ଲଗାଇ ଅଟକାଇ ଦେଇଥାଏ। ଧକ୍କା ପୂର୍ବରୁ ଦୁଇ ଟ୍ରେନ ସୁରକ୍ଷିତ ଦୂରତାରେ ଅଟକି ଯାଏ।
ଘନ କୁହୁଡିରେ ମଧ୍ୟ କବଚ ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣାରୁ ରୋକିବାକୁ ସକ୍ଷମ। ଶୀତ ଦିନେ ଘନ କୁହୁଡ଼ି ହେତୁ ଲୋକ ପାଇଲଟ ସିଗନାଲ ଦେଖିବାରେ ଅସୁବିଧା ଭୋଗିଥାନ୍ତି। ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ରେଳ କବଚ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ବ୍ରେକ ଲଗାଇ ଗତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ। ଘନ କୁହୁଡ଼ିରେ ମଧ୍ୟ ରେଳଗାଡ଼ିକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ଭାବରେ ଚଳାଇବାରେ ଏହା ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ।
ଯେତେବେଳେ ଟ୍ରେନ୍ ଫାଟକ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ, ସେତେବେଳେ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ଭାବରେ ସିଟି ବାଜିଥାଏ।
ଜରୁରୀକାଳୀନ ସମୟରେ, ଏହି ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ମାଧ୍ୟମରେ ଟ୍ରେନ ପାଖରୁ ସାହାଯ୍ୟ ପାଇଁ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କକ୍ଷକୁ ଏକ ବାର୍ତ୍ତା ପଠାଯାଇଥାଏ।
କେବଳ ଏତିକି ନୁହେଁ, ରୋଲ୍ ବ୍ୟାକ୍, ଫରୱାର୍ଡ, ରିଭର୍ସ ମୁଭମେଣ୍ଟ, ସାଇଡ ଭଳି ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ କବଚ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଷ୍ଟେସନ ମାଷ୍ଟର ଏବଂ ରେଳଗାଡ଼ ଚାଳକଙ୍କୁ ତୁରନ୍ତ ସଚେତନ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ।
ସର୍ବପ୍ରଥମେ ୨୦୧୨ ଅକ୍ଟୋବରରେ କବଚ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରକ୍ଷୀଣ କରାଯାଇଥିଲା। ଗତ ବର୍ଷ ପୁଣି ଥରେ ଏହା ଉପରେ ପରୀକ୍ଷଣ ହୋଇଥିଲା। ହାଇଦ୍ରାବାଦ ଠାରେ ହୋଇଥିବା ଏହି ପରୀକ୍ଷଣକୁ ‘ପାାଥ୍ ବ୍ରେକିଂ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି’ କୁହାଯାଉଥିଲା। ଦୁର୍ଘଟଣା ପୂର୍ବରୁ ରେଳଗାଡ଼ିକୁ ଅଟକାଇବା ପାଇଁ ଏହି ଜ୍ଞାନକୌଶଳର ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ପରୀକ୍ଷଣ ସମୟରେ ଟିସିଏଏସ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ସହିତ ସଜ୍ଜିତ ଦୁଇଟି ଟ୍ରେନ୍ ଗୋଟିଏ ରେଳ ଧାରଣାରେ ସମାନ ଦିଗରେ ଚାଲିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଗଲା। ଏହି ସମୟରେ ଉଭୟ ଟ୍ରେନ୍ ପରସ୍ପର ଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୨୦୦ ମିଟର ଦୂରରେ ଆସିବା ପରେ ଅଟକି ଯାଇଥିଲେ। ସେବେଠାରୁ ଏହି ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ସଫଳ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା। ଗତ ବର୍ଷ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ କବଚ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରୀକ୍ଷଣ କରିଥିଲା ରେଳବାଇ। ପରୀକ୍ଷଣ ସମୟରେ ଦେଖାଯାଇଥିଲା କବଚ କାରଣରୁ ଟ୍ରେନ ଦୁର୍ଘଟଣା ହେବା ଆଗରୁ ପ୍ରାୟ ୩୮୦ ଦୂରତାରୁ ଅଟକି ଯାଇଥିଲା।

ସିଗନାଲ ସମସ୍ୟା କାରଣରୁ କରମଣ୍ଡଳ ଏକ୍ସପ୍ରେସ ଦୁର୍ଘଟଣାାଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥିବା ଜଣାପଡ଼ିଛି। ଯଦି କରମଣ୍ଡଳ ଏକ୍ସପ୍ରେସ ଏବଂ ବେଙ୍ଗାଲୁରୁ-ହାୱାଡ଼ା ସୁପରଫାଷ୍ଟ ଏକ୍ସପ୍ରେସ ଇଞ୍ଜିନ କବଚ ସହିତ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତା, ତାହେଲେ ଏହି ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ରୋକାଯାଇ ପାରିଥାନ୍ତା। କରମଣ୍ଡଳ ଏକ୍ସପ୍ରେସ ସିଗନାଲ ଅତିକ୍ରମ କରିବା ମାତ୍ରେ କଭାଚ୍ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ଭାବରେ ବ୍ରେକ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରିବ। ଏହିପରି ଏହି ଟ୍ରେନ୍ ସାମଗ୍ରୀ ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା ଦେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରାୟ ୪୦୦ ମିଟର ଅଟକି ଯାଇଥାନ୍ତା।

ଯଦି କରମଣ୍ଡଳ ଏକ୍ସପ୍ରେସ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ରୁମରୁ ଭୁଲ ସଙ୍କେତ ଅତିକ୍ରମ କରିଥାନ୍ତା, ତାହେଲେ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ପାଇଲଟ ଏବଂ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ରୁମ ଆଗୁଆ ସତର୍କ ହୋଇଉଠିଥାନ୍ତା। ଏପରିକି ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା ଦେବା ପୂର୍ବରୁ ଅଟକି ଯାଇଥାନ୍ତା। ସେହିଭଳି ଯଦି ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱରୁ ଆସୁଥିବା ବେଙ୍ଗାଲୁରୁ-ହାୱାଡ଼ା ସୁପରଫାଷ୍ଟର ଇଞ୍ଜିନ ଠାରେ କବଚ ଲଗାଯାଇଥାନ୍ତା, ତାହେଲେ ଏହି ଟ୍ରେନ୍ ଦୁର୍ଘଟଣା ପୂର୍ବରୁ ଅଟକି ଯାଇଥାନ୍ତା।

କରମଣ୍ଡଳ ଏକ୍ସପ୍ରେସ ସିଗନାଲ ଡେଇଁବା ମାତ୍ରେ କବଚ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ଭାବରେ ବ୍ରେକ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରିବ। ଏପରି ଏହି ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା ଦେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରାୟ ମିଟର ଅଟକି ଯାଇଥାନ୍ତା। ଯଦି କରମଣ୍ଡଳ ଏକ୍ସପ୍ରେସ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ରୁମ ଠାରୁ ଭୁଲ ସଙ୍କେତ ଅତିକ୍ରମ କରିଥାନ୍ତା, ତାହେଲେ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ପାଇଲଟ ଏବଂ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ରୁମ ସତର୍କ ହୋଇଉଠିଥାନ୍ତା। ଏପରି ଭାବରେ ଟ୍ରେନ୍ ନିଜେ ସାମଗ୍ରୀ ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା ଦେବା ପୂର୍ବରୁ ଅଟକି ଯାଇଥାନ୍ତା। ସେହିଭଳି ଯଦି ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱରୁ ଆସୁଥିବା ବେଙ୍ଗାଲୁରୁ-ହାଓ୍ୱଡ଼ା ସୁପରଫାଷ୍ଟର ଇଞ୍ଜିନ ଠାରେ ବାହୁବଳୀ ଲଗାଯାଇଥାନ୍ତା, ତାହେଲେ ଏହି ଟ୍ରେନ୍ ଦୁର୍ଘଟଣା ପୂର୍ବରୁ ଅଟକି ଯାଇଥାନ୍ତା।